De hond van Tišma

In de winter van 1999 reisde Geert Mak naar Novi Sad, de Servische stad aan de Donau die net een paar maanden daarvoor door NAVO-vliegtuigen was gebombardeerd. In Novi Sad sprak Geert Mak met Aleksandar Tišma, de schrijver van prachtige, ook in het Nederlands vertaalde boeken als Het boek Blam en Argwaan en Vertrouwen. Van dit gesprek heeft Geert Mak verslag gedaan in zijn monumentale In Europa, gepubliceerd in 2004.

Van de hand van Geert Mak kwam begin dit jaar een klein boekje op de markt met als titel De hond van Tišma. De titel verwijst inderdaad naar de hond – Jackie – van de Servische schrijver Aleksandar Tišma. Maar de inhoud van het boekje gaat (uiteraard) niet over de hond van Tišma. De ondertitel is wat dat betreft verhelderend: Wat als Europa klapt? In het boekje geeft Mak zijn analyse van de huidige economische en politieke situatie waarin Europa zich bevindt. Een momentopname, dat spreekt.

Waarom die titel? Tijdens zijn bezoek vertelde Tišma aan Mak een verhaal over zijn hond Jackie. In Maks woorden: “Op een winterdag was het dier weggelopen, langs de Donau, en op een of andere manier was het op een ijsschots beland. Kinderen uit de buurt kwamen hem halen: ‘Mijnheer Tišma, uw hond verdrinkt!’ Hij rende erheen, riep de hond keer op keer bij de naam, maar Jackie bleef maar op die schots zitten, als verstijfd. Het beest verkeerde in een complete shock. Uiteindelijk wist een van de kinderen hem bij zijn nekvel te pakken, en alles liep goed af.” Tišma gebruikte deze anekdote als metafoor voor de situatie van het uiteenvallende Joegoslavië: “Zo is het op dit moment ook met ons. We zitten als verstijfd op een ijsschots, we weten niet wat te doen, en ondertussen zeilen we weg op de stroom.” De huidige malaise in Europa overziend, moet Mak terugdenken aan Tišma’s verhaal en zijn metaforische gebruik van dit gegeven.

Aleksandar Tišma overleed in 2003. In 2010 maakte ik kennis met zijn zoon, Andrej Tišma, kunstenaar en kunstcriticus. Naar aanleiding van het interview met Geert Mak over zijn ophanden zijnde boekje De hond van Tišma in NRC stuurde ik Andrej begin dit jaar een mail. Andrej bevestigde het verhaal dat zijn vader aan Geert had verteld. Een ingrijpende gebeurtenis moet het zijn geweest, want het speelde zich al lang geleden, eind jaren zestig of begin jaren zeventig, af. Andrej schreef dat hij nooit had kunnen denken dat hun hond Jackie nog eens in de publiciteit zou komen.

Andrej verwoordde het gebeurde aldus: “I remember, actually I was walking Jackie (male) that day by Danube, it was snow and ice everywhere. There was a strip of ice about 10 meters wide along the river bank, and suddenly, as he sniffed around, Jackie went over that strip too far, and his rear legs broke the ice and in one moment his back was in water. But he somehow managed to climb onto ice, and was so afraid that he stayed there and couldn't move. I called him but he just stood there and stared at me. I was afraid to go to take him because ice was thin and I would end up in water too. I didn't know what to do, I was in panic, same as dog. Also the ice plate on which he stood was slowly moving, breaking apart from the strip, being hit all the time by flowing ice blocks in the current. I was shocked and I thought that I will lose Jackie. But then a young man walking by seeing that situation found few planks in that surrounding and layed them over the ice, went to Jackie and took him in arm and saved him. That was a happy end ;)”

En hij voegde er nog een aardige anekdote over Jackie aan toe: “My father used to say that Jackie is smarter than some university professors. Once he gave Jackie to some people to take him to a village in a van, and keep him there because he thought it is bad for dog to be in town and in street (Jackie stayed free all day in street, only went to sleep in our yard during night, that made us problems sometimes). After few moths Jackie returned home to my great joy, with a piece of rope around his neck, which was cut off.” Andrej eindigde met ”Thank you for reminding me of my beloved Jackie.”