27 mei 2012

Jovan Soldatović

Porodica
Als je wel eens in Novi Sad bent geweest dan kan het niet anders dan dat twee opvallende sculpturen je aandacht hebben getrokken. En daarmee bedoel ik niet het pompeuze zeven meter hoge bronzen standbeeld van de politicus Svetozar Miletić op het Trg Slobode, noch het eenvoudige en ietwat saaie beeld van de dichter Jovan Jovanović Zmaj aan het einde van de Ulica Zmaj Jovina, vlak voor het Vladicanski dvor.

Neen, ik bedoel de vier meter hoge beeldengroep Porodica (De Familie) op de Kej Zrtava Racije langs de Donau tegenover Petrovaradin (zie foto), en de tweeënhalve meter hoge groep Borba jelena (Vechtende Herten) boven op een met gras begroeide vestigingsmuur op het fort Petrovaradin (zie foto).

Beide sculpturen zijn van de beeldhouwer Jovan Soldatović, die in 2005 op 85-jarige leeftijd in Novi Sad is overleden. Zijn atelier had hij sinds 1952 in één van de militaire barakken op fort Petrovaradin.

Đura Jakšić
Dvoje
Soldatović was een geëngageerd kunstenaar.

Het is aan zijn inspanningen te danken dat het oude fort Petrovaradin een levendig centrum voor kunst en cultuur werd, en dat in Novi Sad een academie voor beeldende kunsten werd opgericht, waar hij later ook zelf doceerde.

Een belangrijk deel van zijn (grote) productie bestond uit monumenten voor oorlogsslachtoffers, voor de vrede en de menselijkheid.

Zijn beeldengroep Porodica is een monument ter nagedachtenis van de razzia door Hongaarse bezettinggroepen in januari 1942. Daarbij werden meer dan 1300 Serviërs, joden en zigeuners neergeschoten en onder het ijs op de bevroren de Donau gegooid.

Behalve Porodica en Borba jelena wil ik nog een paar beelden van Soldatović noemen die in Novi Sad te bewonderen zijn. Zijn Dvoje (Het Paar), een bronzen sculptuur van tweeënhalve meter hoog, staat in het perkje voor de ingang van de Galerija Rajko Mamuzić vlakbij Trg Galerija (zie foto). In Dunavski park staat het mooie beeld van Đura Jakšić, de negentiende-eeuwse dichter, schilder, verteller en toneelschrijver. Jakšić is zittend afgebeeld. Een kopie van dit beeld staat voor het huis van de dichter in Skadarlija in Belgrado (zie foto). Soldatović maakte meer sculpturen van Servische dichters; hij maakte bijvoorbeeld ook een beeld van Branko Radičević en een buste van Miroslav Antić. Als laatste noem ik zijn sculptuur in de fontein op het Trg Dositeja Obradovića, midden op de universiteitscampus (zonder foto).

Borba jelena



20 mei 2012

Đorđe Balašević was in Den Haag

Gisteravond trad Đorđe Balašević op in het Lucent Danstheater in Den Haag. Het was het enige optreden in Nederland van deze de populaire zanger en liedjesschrijver uit Novi Sad. Een uitverkochte zaal, bijna geheel gevuld met een Servo-Kroatisch sprekend publiek: vooral dertigers en veertigers, komend uit geheel Nederland. Voor hen was het een fantastische avond. Het optreden duurde bijna vier uur: zonder pauze van kwart over zeven tot vijf over elf! De sfeer was goed, erg goed.

Balašević, nonchalant gekleed in een zwart T-shirt, een slobberspijkerbroek en rode veterschoenen, had er duidelijk zin in. Om te praten vooral. Tussen zijn causerieën, die het grootste deel van zijn optreden vulden, zong hij zo nu en dan één van zijn bekende liedjes, krachtig begeleid door zijn uitstekende vaste pianist op de vleugel. Het gevolg van deze eenkoppige band was wel dat zijn liedjes een beetje op elkaar gingen lijken.

Voor de weinige bezoekers die het Servo-Kroatisch niet machtig waren en die hoopten (eigenlijk tegen beter weten in) op een avondvullend muziekprogramma, was dit een lichte teleurstelling. Ik was één van hen. Wij hadden niet alleen meer muziek verwacht, maar ook gehoopt op een meerkoppige begeleidingsband. Precies twee weken geleden gaf Balašević een gratis concert in de open lucht op het Trg Slobode in Novi Sad. Het aandeel muziek was daar groter dan gisteravond. En hij werd begeleid door een meerkoppige begeleidingsband. Helaas bleek het geen generale repetitie geweest te zijn voor het concert in Den Haag. Het overgrote deel van het publiek gisteravond maalde hier absoluut niet om. Er werd hard gelachen, geklapt en meegezongen.

Toch heb ik er geen spijt van dat ik daar bij ben geweest. Đorđe Balašević is een uitmuntend entertainer. Schijnbaar achteloos weet hij vier uur achter elkaar het publiek te boeien. Ik ben blij dat ik een live optreden van hem heb mogen meemaken. Bovendien heb ik er twee CD’s met muziek van hem aan overgehouden. Kan ik thuis en in de auto gaan luisteren naar wat ik gisteravond toch wel een beetje heb gemist.

17 mei 2012

De held op de ezel (2)

Geef mij maar oorlog is de Nederlandse titel van een boek uit 1968 van de Montenegrijnse schrijver Miodrag Bulatović. De oorspronkelijke titel is Rat je bio bolji (letterlijk: Oorlog was beter). In zekere zin is dit verhaal het vervolg op De held op de ezel, waarover ik al heb geschreven. De bekendste figuren uit De held op de ezel zijn ook in dit boek de hoofdpersonen: De Italiaanse soldaten Antonio Peduto en Giuseppe Bonaccia (Peppino), de Montenegrijnse held op de ezel en would-be revolutionair Gruban Malić en de hoer Marina. De held op de ezel eindigt met de capitulatie van de Italianen. In dit boek worden de absurde avonturen beschreven van de hoofdpersonen, aangevuld met de Duitse militair Carl Schlotterer, op hun reis vanuit Montenegro over zee naar Italië, naar een opvangkamp in de buurt van Bari. Verder gaat het dan naar Rome, alwaar het verhaal zich concentreert rondom een bizar bordeel. Vanuit Rome wordt dan een reis ondernomen naar Zwitserland, Frankrijk, Duitsland en Nederland. Het verhaal eindigt op Texel.

Maar laat ik niet proberen het verhaal na te vertellen. Dat is zinloos en zo goed als onmogelijk. Het is namelijk geen rationeel, gebalanceerd en gedisciplineerd geheel. De stijl die in De held op de ezel al flauwtjes zichtbaar was is hier veel verder doorgevoed. Laat ik het met een literaire term een ‘groteske’ noemen: een werk met een grillig en onnatuurlijk karakter. Maar voor hetzelfde geld kan ik het bestempelen als de weerslag van een hallucinatorische ervaring, of een dronkenmansfantasie. Ik kan mij vinden in wat de schrijver zelf op de achterflap zegt, namelijk dat hij bij het schrijven de doeken van zijn leermeesters Bosch, Brueghel en Chagall voor ogen had. Dat neemt niet weg dat de literaire Spaanse held Don Quichotte natuurlijk het voorbeeld is voor het karakter Gruban Malić.

Ook een duiding van het boek is niet eenvoudig. Bulatović beschrijft de strijd om te overleven van door de oorlog gewonde en beschadigde mensen. Zij moeten plotsklaps zien te overleven in een vrije wereld. Het is een pessimistische levensvisie. Maar wat mij het meest van deze roman is bijgebleven is de vertelkracht van de schrijver; zijn ongebreidelde associaties en wendingen. Alleen al deze literaire verbeeldingskracht maakt Bulatović in mijn ogen tot een zeer groot schrijver. Ik ga gauw via Boekwinkeltjes zijn roman De rode haan vliegt hemelwaarts bestellen.

12 mei 2012

Recepten uit voormalig Joegoslavië

Aan de Servische keuken heb ik goede herinneringen. Zo heb ik heerlijk gegeten bij visrestaurant Bata Pežo aan de Donau in Kamenjar vlakbij Novi Sad. En de copieuze en smaakvolle maaltijd die wij bij onze Servische vrienden hier ter lande voorgeschoteld kregen zal ik zeker nooit vergeten.

Een week of wat geleden las ik – op Balkanboeken – over een onlangs door Fontaine uitgevers gepubliceerd kookboek met recepten uit voormalig Joegoslavië. De titel van het boek is ‘Smaak van een land dat niet meer bestaat’. Uiteraard wilde ik dit boek wel eens zien. Dankzij vriendin Irma kreeg ik het onverwacht snel in mijn bezit.

Voor een eerste indruk heb ik het kookboek doorgebladerd samen met Dragana, mijn Servische kennis. De schrijvers hebben er een ‘persoonlijk culinair plakboek vol smaken en herinneringen’ van gemaakt. Een goed idee, vonden we. Dat de auteurs, ‘partners in leven en werk’, Zrinka Oberman en Goran Todorović daardoor prominent aanwezig zijn maakt dit kookboek – mede door de overzichtelijke vormgeving – een boek dat ook buiten de keuken prettig leesbaar is. Zrinka komt overigens uit Osijek, Oost-Kroatië, niet ver van Novi Sad in Servië. Goran heeft Servische ouders, maar is opgegroeid in Bosnië (Sarajevo vermoed ik). Onder de onorthodoxe hoofdstuktitels ‘Kleine trek’, ‘Serieuze trek’, ‘Trek in zoet’ en ‘Trek in winter’ presenteren de auteurs een mix van recepten uit wat nu Kroatië, Bosnië en Servië heet. Kroatië heeft op het eerste gezicht licht de overhand, hetgeen ook blijkt uit de Kroatische naamgeving van een aantal recepten. Het geheel was voor mijn Servische kennis niettemin een feest der herkenning.

De eerste indruk was dus goed. En dat is belangrijk. Want het gaat er bij een kookboek uiteindelijk toch om dat je het wilt gebruiken. Mij inspireert dit boek in ieder geval om veel van de gerechten gauw zelf klaar te gaan maken.